Hvorki „allt lokað“ né „allt opið“ Birgir Orri Ásgrímsson skrifar 18. júní 2025 20:04 Það er dálítið sérstakt en í senn lýsandi fyrir þá stefnu sem ný ríkisstjórn hefur markað, að tveir hópar sem ekki gætu verið ólíkari í hugsjón og málflutningi skuli sameinast í mótmælum gegn sömu ríkisstjórn. Annar kallar eftir því að landið verði meira og minna lokað; hinn vill að það verði opnað algjörlega. Þarna standa þeir, hvor sínum megin við skynsemina: annars vegar „Ísland, þvert á flokka“, sem kallar eftir harðari aðgerðum gegn innflytjendum, takmörkuðum búsetuúrræðum fyrir útlendinga og hertri landamæravörslu, og hins vegar No Borders, sem vill í raun afnema öll mörk, siðferðileg, stjórnsýsluleg og landfræðileg í nafni óhefts flæðis fólks. Það sem er bæði áhugavert og áhyggjuefni er hversu báðir hópar tala af yfirvegunarlausri fullvissu, eins og þeirra skoðun sé ekki bara sú eina rétta heldur sú eina sem má ræða. Hvorugur virðist þola gagnrýni eða venjulega umræðu sem dregur í efa forsendur málstaðarins. Báðir afneita þeir þeim vanda sem blasir við: við búum í flóknu samfélagi þar sem jafnvægi milli mannúðar og ábyrgðar er ekki valkostur heldur nauðsyn. Það jafnvægi er hvorki merki um veikleika né málamiðlun, heldur forsenda réttláts samfélags sem stendur af sér bæði innri þrýsting og ytri áskoranir. Hópurinn Ísland, þvert á flokka, reynir að stílisera ótta í orðræðu um þjóðaröryggi og forgangsröðun. Það væri ekkert athugavert við slíkt, ef staðreyndir styddu þá frásögn. En það gera þær ekki. Þeir tala um menningarvernd eins og íslenskt samfélag sé svo brothætt að það hrynji við tilvist fólks af öðrum uppruna. Þeir varpa upp hugmyndum um að Ísland sé að fyllast af fólki sem einungis komi hingað til að misnota kerfið, en engin haldbær gögn styðja þá alhæfingu. Vissulega má finna einstök dæmi um kerfisbrot, en þau finnast í öllum málaflokkum og réttlæta hvorki útilokun né útskúfun. Þegar fólk lýsir heilu trúarhópunum sem öryggisógn og vísar í samsæriskenningar sem eiga rætur í öfgahyggju, þá hefur umræðan farið út fyrir ramma siðferðilegrar ábyrgðar og yfir á svið þar sem rök og staðreyndir eru undirskipuð tilfinningalegri hræðslu. No Borders stendur því miður ekki betur. Sá hópur, sem boðar opið Ísland án skilyrða, virðist jafnframt hafna því alfarið að ræða hversu mikilvæg kerfi samfélagsins eru – og hvernig þau haldast uppi. Það eru engin svör við spurningunum: Hvernig munu þjónustukerfin halda? Hvernig eiga sveitarfélög að ráða við þessi verkefni? Hvernig á húsnæðiskerfið að mæta aukinni aðsókn án þess að það komi niður á þeim sem þegar búa hér? Að halda því fram að allar reglur og mörk séu kúgun í dulargervi er ekki siðferðileg yfirburðastaða. Það er einföldun sem dregur úr getu okkar til að hugsa í lausnum og ábyrgu skipulagi. Í þessu suði ólíkra kröfuhópa hefur svo birst tillaga sem tekur öfgarnar alla leið: krafa þess efnis að utanríkisráðherra Íslands, Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, verði kærð fyrir landráð – fyrir það eitt að leggja fram frumvarp um innleiðingu Bókunar 35. Samtökin Þjóðfrelsi halda því fram að stjórnin sé að framselja landið til Brussel gegn viðskiptalegum ábata. Slík framsetning án stoðar í lögfræði, stjórnskipun eða staðreyndum og er ekki bara undarleg heldur er hún hættuleg. Bókun 35 snýst ekki um framsal valds. Hún snýst um réttaröryggi. Þegar EES-regla og íslensk lög rekast á, ber dómstólum að meta hvort skuli gilda. Það hefur alltaf verið þannig. Bókunin tryggir að íslenskir dómstólar geti leitað samræmis við alþjóðlegar skuldbindingar sem Alþingi hefur þegar samþykkt með lögum. Það felur ekki í sér neitt framsal, enga sjálfstæð ákvarðanatöku ESB gagnvart íslenskum lögum heldur eykur skýrleika í lagalegri túlkun á því sem Ísland hefur þegar samþykkt sem aðili að EES. Að halda öðru fram er annaðhvort vísvitandi blekking eða algjör misskilningur;líklega bæði. Þegar einhver fer fram á að kjörinn ráðherra verði dreginn fyrir dóm fyrir að fylgja skuldbindingum sem Alþingi hefur samþykkt, þá höfum við stigið út úr heimi pólitískrar gagnrýni og inn í sviðsmynd þjóðernisofstækis. Slík kröfugerð er ekki í þágu lýðræðis. Hún er árás á það. Það er vissulega ekki í fyrsta skipti sem málefnalaus hræðsluáróður nær athygli en við megum ekki láta hann stýra stefnumótun. Við verðum að standa föst í þeirri trú að réttlát stefna í útlendingamálum krefst þess að við tökum bæði tillit til þeirra sem sækja um vernd og þeirra sem þegar búa hér. Það er ekkert veiklynd við þá afstöðu. Hún krefst meiri greiningar, meiri útsjónarsemi og meiri hugrekkis en hvorki „allt lokað“ né „allt opið“ nálgunin býður upp á. Þegar öfgarnar ráða ferðinni verður skynsemin að hækka róminn. Og stundum þarf hún að vera óumbeðin og skýr: Nei, það er ekki landráð að standa við alþjóðlegar skuldbindingar sem Alþingi hefur samþykkt. Nei, það er ekki mannúð að afnema öll mörk án þess að spyrja hvernig þjónustukerfi samfélagsins eigi að bera slíkt. Og nei, þetta er ekki bardagi milli góðs og ills heldur milli þeirra sem vilja stjórna með ábyrgð og þeirra sem forðast öll skoðanaskipti sem ógna eigin fyrirfram mótuðum hugmyndum. Höfundur er háskólanemi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Innflytjendamál Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson Skoðun Skoðun Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Sjá meira
Það er dálítið sérstakt en í senn lýsandi fyrir þá stefnu sem ný ríkisstjórn hefur markað, að tveir hópar sem ekki gætu verið ólíkari í hugsjón og málflutningi skuli sameinast í mótmælum gegn sömu ríkisstjórn. Annar kallar eftir því að landið verði meira og minna lokað; hinn vill að það verði opnað algjörlega. Þarna standa þeir, hvor sínum megin við skynsemina: annars vegar „Ísland, þvert á flokka“, sem kallar eftir harðari aðgerðum gegn innflytjendum, takmörkuðum búsetuúrræðum fyrir útlendinga og hertri landamæravörslu, og hins vegar No Borders, sem vill í raun afnema öll mörk, siðferðileg, stjórnsýsluleg og landfræðileg í nafni óhefts flæðis fólks. Það sem er bæði áhugavert og áhyggjuefni er hversu báðir hópar tala af yfirvegunarlausri fullvissu, eins og þeirra skoðun sé ekki bara sú eina rétta heldur sú eina sem má ræða. Hvorugur virðist þola gagnrýni eða venjulega umræðu sem dregur í efa forsendur málstaðarins. Báðir afneita þeir þeim vanda sem blasir við: við búum í flóknu samfélagi þar sem jafnvægi milli mannúðar og ábyrgðar er ekki valkostur heldur nauðsyn. Það jafnvægi er hvorki merki um veikleika né málamiðlun, heldur forsenda réttláts samfélags sem stendur af sér bæði innri þrýsting og ytri áskoranir. Hópurinn Ísland, þvert á flokka, reynir að stílisera ótta í orðræðu um þjóðaröryggi og forgangsröðun. Það væri ekkert athugavert við slíkt, ef staðreyndir styddu þá frásögn. En það gera þær ekki. Þeir tala um menningarvernd eins og íslenskt samfélag sé svo brothætt að það hrynji við tilvist fólks af öðrum uppruna. Þeir varpa upp hugmyndum um að Ísland sé að fyllast af fólki sem einungis komi hingað til að misnota kerfið, en engin haldbær gögn styðja þá alhæfingu. Vissulega má finna einstök dæmi um kerfisbrot, en þau finnast í öllum málaflokkum og réttlæta hvorki útilokun né útskúfun. Þegar fólk lýsir heilu trúarhópunum sem öryggisógn og vísar í samsæriskenningar sem eiga rætur í öfgahyggju, þá hefur umræðan farið út fyrir ramma siðferðilegrar ábyrgðar og yfir á svið þar sem rök og staðreyndir eru undirskipuð tilfinningalegri hræðslu. No Borders stendur því miður ekki betur. Sá hópur, sem boðar opið Ísland án skilyrða, virðist jafnframt hafna því alfarið að ræða hversu mikilvæg kerfi samfélagsins eru – og hvernig þau haldast uppi. Það eru engin svör við spurningunum: Hvernig munu þjónustukerfin halda? Hvernig eiga sveitarfélög að ráða við þessi verkefni? Hvernig á húsnæðiskerfið að mæta aukinni aðsókn án þess að það komi niður á þeim sem þegar búa hér? Að halda því fram að allar reglur og mörk séu kúgun í dulargervi er ekki siðferðileg yfirburðastaða. Það er einföldun sem dregur úr getu okkar til að hugsa í lausnum og ábyrgu skipulagi. Í þessu suði ólíkra kröfuhópa hefur svo birst tillaga sem tekur öfgarnar alla leið: krafa þess efnis að utanríkisráðherra Íslands, Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, verði kærð fyrir landráð – fyrir það eitt að leggja fram frumvarp um innleiðingu Bókunar 35. Samtökin Þjóðfrelsi halda því fram að stjórnin sé að framselja landið til Brussel gegn viðskiptalegum ábata. Slík framsetning án stoðar í lögfræði, stjórnskipun eða staðreyndum og er ekki bara undarleg heldur er hún hættuleg. Bókun 35 snýst ekki um framsal valds. Hún snýst um réttaröryggi. Þegar EES-regla og íslensk lög rekast á, ber dómstólum að meta hvort skuli gilda. Það hefur alltaf verið þannig. Bókunin tryggir að íslenskir dómstólar geti leitað samræmis við alþjóðlegar skuldbindingar sem Alþingi hefur þegar samþykkt með lögum. Það felur ekki í sér neitt framsal, enga sjálfstæð ákvarðanatöku ESB gagnvart íslenskum lögum heldur eykur skýrleika í lagalegri túlkun á því sem Ísland hefur þegar samþykkt sem aðili að EES. Að halda öðru fram er annaðhvort vísvitandi blekking eða algjör misskilningur;líklega bæði. Þegar einhver fer fram á að kjörinn ráðherra verði dreginn fyrir dóm fyrir að fylgja skuldbindingum sem Alþingi hefur samþykkt, þá höfum við stigið út úr heimi pólitískrar gagnrýni og inn í sviðsmynd þjóðernisofstækis. Slík kröfugerð er ekki í þágu lýðræðis. Hún er árás á það. Það er vissulega ekki í fyrsta skipti sem málefnalaus hræðsluáróður nær athygli en við megum ekki láta hann stýra stefnumótun. Við verðum að standa föst í þeirri trú að réttlát stefna í útlendingamálum krefst þess að við tökum bæði tillit til þeirra sem sækja um vernd og þeirra sem þegar búa hér. Það er ekkert veiklynd við þá afstöðu. Hún krefst meiri greiningar, meiri útsjónarsemi og meiri hugrekkis en hvorki „allt lokað“ né „allt opið“ nálgunin býður upp á. Þegar öfgarnar ráða ferðinni verður skynsemin að hækka róminn. Og stundum þarf hún að vera óumbeðin og skýr: Nei, það er ekki landráð að standa við alþjóðlegar skuldbindingar sem Alþingi hefur samþykkt. Nei, það er ekki mannúð að afnema öll mörk án þess að spyrja hvernig þjónustukerfi samfélagsins eigi að bera slíkt. Og nei, þetta er ekki bardagi milli góðs og ills heldur milli þeirra sem vilja stjórna með ábyrgð og þeirra sem forðast öll skoðanaskipti sem ógna eigin fyrirfram mótuðum hugmyndum. Höfundur er háskólanemi.
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar