Um atvinnuþátttöku fólks 55 ára og eldri og ósýnilegu hindranirnar sem enginn vill ræða.

Við erum alin upp við hugmyndina um að lífið eigi að fylgja ákveðinni röð: menntun, starfsframi, framgangur og „staða“. Það sem enginn sagði okkur er að um leið og við náum þeim aldri, einmitt þegar sjálfstraust, þekking og lífsreynsla nær hámarki, fer vinnumarkaðurinn að líta á þennan hóp eins og hann sé kominn fram yfir síðasta söludag, eða eins og stendur á mjólkurfernunni: „Best fyrir“.

Málið er að við erum ekki orðin gömul, við erum ekki að hætta, heldur erum við á hátindi starfsævinnar. Samt sem áður er þetta sá aldur þegar róðurinn þyngist í atvinnuleit og atvinnuþróun.

Þekking úreldist hratt

Staðalímyndin um að eldra fólk fylgi ekki tækni og að þekking þess sé úrelt er útbreidd. Sannleikurinn er þó sá að tækniþróun nútímans er svo hröð að hvorki ungir né gamlir halda í við hana. Ný tækni í dag er gömul á morgun. Gervigreind er til dæmis ein stærsta tæknivæðing samtímans og verður sífellt stærri þáttur í lífi fólks. Störf breytast og hverfa en aldrei hefur verið jafn mikil þörf fyrir tilfinningagreind, innsæi og færni í mannlegum samskiptum. Slík hæfni er ekki „best fyrir“.

Íslenskur vinnumarkaður hefur staðið sig vel en það er að breytast

Hingað til hefur Ísland verið á meðal þeirra OECD-landa þar sem hlutfall atvinnuþátttöku eldra fólks er hvað hæst og við höfum verið stolt af því, og með réttu. En nú eru blikur á lofti um að landslagið sé að breytast hratt. Atvinnuleysi hefur aukist og rekstur fyrirtækja er krefjandi. Sífellt oftar heyrir maður af fyrirtækjum sem bjóða „snemmbúna eftirlaunasamninga“ til að „losa um“ fyrir yngra fólki. Það er mismunun, ekki mannauðsstefna.

Sjónarhornið kyn – sem enn má ekki nefna upphátt

Þrátt fyrir að undirrituð trúi því að jafnrétti kynja hafi aukist verulega í samfélaginu og sé á nokkuð góðum stað er ljóst að sumt breytist ekki nógu hratt. Í atvinnuviðtali var hún nýlega spurð: „Nú ert þú komin á þennan aldur, ertu farin að huga að starfslokum?“ Spurningin var kurteis í framsetningu en hrá í merkingu og óhjákvæmilega kom í hugann hvort karlmaður á sama aldri hefði nokkurn tímann verið spurður sömu spurningar. Það var einnig undarlegt að vera spurð að þessu þegar ljóst var að sú sem spurningin beindist að var í atvinnuleit. Spurningin hafði meiri áhrif á mig en ég taldi í fyrstu og leiddi til þess að ég velti fyrir mér hvort ég væri hreinlega orðin gömul, sem mér hefur aldrei fundist áður, enda í besta formi lífs míns. Þessi eina spurning afhjúpar að aldursmismunun er oft kynjuð. Gefið er í skyn að konur á ákveðnum aldri dugi skemur, nenni minna og vilji meira frí. Slíkt er í langflestum tilfellum rangt og hættulegt viðhorf.

Nú er það töluleg staðreynd að um fjórðungur íslenskra kvenna á milli 60 og 66 ára er á örorku. Áhugavert er að velta fyrir sér hvort það tengist þeim erfiðleikum sem felast í því að fá tækifæri á vinnumarkaði á þessum aldri.

Síðmiðaldra fólk vill vinna og skila virði

Það er mikilvægt að leiðrétta þann misskilning að fólk á þessum aldri, þ.e. eldra en 55 ára, sé endilega að leita að „mýkri lendingu“ eða rólegri tilveru. Þvert á móti vill það takast á við krefjandi og skemmtileg verkefni og finna fyrir þeirri tilfinningu sem felst í því að skila virði, læra nýja hluti og vinna með fólki á öllum aldri. Fólk af þessari kynslóð hefur í flestum tilfellum vinnusiðferði í lagi og það er lýðheilsumál að halda fólki sem vill og getur á vinnumarkaði. Félagsleg samskipti á vinnustað efla tengsl og vellíðan.

Fólk frá 55 til 75 ára og jafnvel eldra er fólk á besta aldri. Samt sem áður er þessi hópur oft sjúkdómsvæddur í orðræðu, eins og hann sé tregari, veikari, slappari, latari eða leiðinlegri. Fólk á öllum aldri getur glímt við heilsuvanda og aldur segir ekki til um getu, afköst eða framlag. Að gefa sér hið gagnstæða er ekki bara rangt heldur menningarlega og efnahagslega skaðlegt fyrir vinnumarkaðinn og samfélagið.

Hvað rekst fólk á eftir 55?

Jafnvel strax eftir fimmtugt rekst fólk á ráðningarferli þar sem síað er eftir fæðingarári, færri eða engin boð í viðtal, ósýnilegan aldursmúr og ályktanir um að það sé hreinlega að lognast út af. Reynsla þess er vanmetin af því að hún telst ekki „nýjung“.

Hvað hefur fólk 55 ára og eldra fram að færa sem vinnumarkaðinn augljóslega vantar?

Fólk á þessum aldri býr yfir áralangri reynslu, þjónustufærni, ábyrgð og stöðugleika, lausnamiðaðri hugsun, samskiptaþroska, fagmennsku án dramatíkur, skilningi og djúpri lífssýn. Það tekur hálfa ævi að byggja slíka hæfni upp en aðeins örfáar sekúndur fyrir þá sem ráða í vinnu að hafna henni.

Fólk í þessum aldurshópi er tilbúið í nýjar áskoranir

Höfundur er 58 ára.