Sokkar sem bjarga mannslífum Sif Sigmarsdóttir skrifar 10. mars 2018 06:00 Þeir eru helsti höfuðverkur þvottasnúrunnar. Sameinaðir standa þeir – sundraðir þorna þeir. Sokkar. Svo erfitt er að sameina sokka í pör eftir þvott að kenningar eru uppi um handanheim stakra sokka sem hafa horfið með dularfullum hætti. Við gefum sokkum sjaldan gaum. Það er kannski helst þegar við eigum ekki hreint par að við veltum fyrir okkur tilvist þeirra. En talið er að sokkar hafi fylgt manninum lengst alls fatnaðar. Sögu sokksins má rekja allt aftur til steinaldar. Fornleifar og hellamyndir benda til þess að 5000 árum f. Kr. hafi forfeður okkar bundið skinn af dýrum um fætur sér í eins konar sokka. Fyrsta skriflega heimildin um sokka er kvæðið Verk og dagar eftir gríska skáldið Hesíódos sem uppi var um 700 f. Kr. Um er að ræða eins konar sjálfshjálpar-kveðskap þar sem Hesíódos leggur samtíðarmönnum sínum lífsreglurnar og hvetur þá meðal annars til að klæðast flíkinni „piloi“, fléttuðum sokkum úr dýrahári, með sandölum sínum. Elstu ullarsokkar sögunnar fundust við fornleifauppgröft á Norður-Englandi við rústir rómverska virkisins Vindolanda. Parið er saumað úr ullarefni og er frá annarri öld e. Kr. Ekki langt frá sokkunum fannst rómversk viðartafla, eins konar sendibréf, þar sem hermaður biður fyrir kveðju heim ásamt orðunum: „Sendið fleiri pör af sokkum.“ Bylting átti sér stað í sokkagerð árið 1589 þegar William Lee, enskur klerkur, fann upp prjónavélina. Með henni var hægt að prjóna sokka sex sinnum hraðar en í höndunum. Fer tvennum sögum af því hvers vegna Lee smíðaði vélina. Sumir segja að hann hafi viljað létta undir með ástkærri eiginkonu sinni sem þurfti að prjóna sokka til að drýgja heimilistekjurnar. Aðrir segja að hvati Lee hafi verið gremja. Hann hafi átt ástkonu sem hafði svo mikla unun af því að prjóna að hún hafði ekki tíma til að sinna honum. Lee vildi koma áhugamáli hennar fyrir kattarnef. Banvæn blaðra En hvers vegna klæðumst við sokkum? Jú, auðvitað til að halda á okkur hita. Það er þó ekki eina ástæðan. Í fótum okkar eru 250.000 svitakirtlar. Fætur geta svitnað allt að 250 millilítrum af vökva á dag en sokkar hjálpa til við að draga svitann í sig. Enn eru ástæðurnar þó ekki taldar. Calvin Coolidge var yngri sonur þrítugasta forseta Bandaríkjanna sem einnig hét Calvin Coolidge. Dag einn, sumarið 1924, hirti Calvin yngri, þá sextán ára, ekki um að klæða sig í sokka áður en hann hélt út í garð Hvíta hússins til að leika tennis. En sokkar verja fætur okkar undan núningi við skó. Ekki leið á löngu uns Calvin fékk blöðru undan öðrum skóm sínum. Þetta var fyrir tíma sýklalyfja. Sýking komst í blöðruna og dró meinið drenginn til dauða. Íslenskir sokkar í skotgröfum Árið 1915 gekk Gunnar Richardsson, nítján ára Íslendingur, í kanadíska herinn svo hann mætti berjast í fyrri heimsstyrjöldinni. Í bréfum til fjölskyldu sinnar heima á Íslandi lýsir Gunnar vígstöðvunum sem ógnvekjandi stað, fullum af „dauðum mönnum, hestum, múldýrum, brotnum vögnum, byssum, rifflum, og fleiru“. Verst þótti honum þó „regnið og forin“. „Skotgrafirnar eru upp fyrir hné í for og vatni, hvergi staður til að setjast eða leggjast. Forin er um allt, hvergi gras, allt landið tætt af sprengikúlum, stráð dauðra manna búkum.“ Gunnar fékk stundum senda pakka að heiman með alls kyns kræsingum og þörfum hlutum. Þakklátastur var Gunnar fyrir „þann besta hlut sem við gátum óskað, þurra sokka“. Hann sagði íslensku ullarsokkana miklu betri en sokkana sem herinn skaffaði. Vantar þig sokka? Sokkar. Máttur þeirra er mikill. Og enn geta sokkar bjargað mannslífum. Mottumars er árlegt árvekni- og fjáröflunarátak Krabbameinsfélagsins tileinkað baráttunni gegn krabbameini í körlum. Krabbameinsfélagið selur nú sérdeilis glæsilega sokka til styrktar baráttunni gegn krabbameini í blöðruhálskirtli. Þeir sem vilja leggja átakinu lið – eða eiga ekki lengur samstæða sokka – geta keypt sér par á slóðinni www.mottumars.is. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Sif Sigmarsdóttir Mest lesið Takk starfsfólk og forysta ÁTVR Siv Friðleifsdóttir Skoðun Umgengnistálmanir – brot á réttindum barna Einar Hugi Bjarnason Skoðun Tölfræði og raunveruleikinn Jón Frímann Jónsson Skoðun Eldra fólk, þolendum ofbeldis oft ekki trúað Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Meðsek um þjóðarmorð vegna aðgerðaleysis? Pétur Heimisson Skoðun Tími ábyrgðar í útlendingamálum – ekki uppgjafar Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun Þjóðarmorðið í Palestínu Arnar Eggert Thoroddsen Skoðun Ekki kjósa Stóra stoppið í Ártúnsbrekku Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Tóbakslaust Ísland! - Með hjálp stefnu um skaðaminnkun Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun 37 milljarðar gefins á silfurfati Gunnlaugur Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Sorglegur uppgjafar doði varðandi áframhaldandi stríðin í dag Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslaust Ísland! - Með hjálp stefnu um skaðaminnkun Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Meðsek um þjóðarmorð vegna aðgerðaleysis? Pétur Heimisson skrifar Skoðun Tími ábyrgðar í útlendingamálum – ekki uppgjafar Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Takk starfsfólk og forysta ÁTVR Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Þjóðarmorðið í Palestínu Arnar Eggert Thoroddsen skrifar Skoðun Eldra fólk, þolendum ofbeldis oft ekki trúað Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Tölfræði og raunveruleikinn Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Umgengnistálmanir – brot á réttindum barna Einar Hugi Bjarnason skrifar Skoðun Frá dulúð til daglegs lífs: Hvernig nýjasta gervigreindin vinnur með þér – og gerir þig klárari Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Stjórnun, hönnun og framkvæmd öryggisráðstafana í Reynisfjöru Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Ósýnilegur veruleiki – Alvarlegt ME og baráttan fyrir skilningi Helga Edwardsdóttir skrifar Skoðun Baráttan um þjóðarsálina Alexandra Briem skrifar Skoðun Lagaleg réttindi skipta máli Kári Garðarsson skrifar Skoðun Pride and Progress: Advancing Equality Through Unity Clara Ganslandt skrifar Skoðun Hver rödd skiptir máli! Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Sýnum þeim frelsið Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Endurhæfing skiptir öllu máli í Parkinson Helga G Halldórsdóttir skrifar Skoðun Hinsegin í vinnunni Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Við stöndum þeim næst en fáum ekki rödd Svava Bjarnadóttir skrifar Skoðun Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt? Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Sjá meira
Þeir eru helsti höfuðverkur þvottasnúrunnar. Sameinaðir standa þeir – sundraðir þorna þeir. Sokkar. Svo erfitt er að sameina sokka í pör eftir þvott að kenningar eru uppi um handanheim stakra sokka sem hafa horfið með dularfullum hætti. Við gefum sokkum sjaldan gaum. Það er kannski helst þegar við eigum ekki hreint par að við veltum fyrir okkur tilvist þeirra. En talið er að sokkar hafi fylgt manninum lengst alls fatnaðar. Sögu sokksins má rekja allt aftur til steinaldar. Fornleifar og hellamyndir benda til þess að 5000 árum f. Kr. hafi forfeður okkar bundið skinn af dýrum um fætur sér í eins konar sokka. Fyrsta skriflega heimildin um sokka er kvæðið Verk og dagar eftir gríska skáldið Hesíódos sem uppi var um 700 f. Kr. Um er að ræða eins konar sjálfshjálpar-kveðskap þar sem Hesíódos leggur samtíðarmönnum sínum lífsreglurnar og hvetur þá meðal annars til að klæðast flíkinni „piloi“, fléttuðum sokkum úr dýrahári, með sandölum sínum. Elstu ullarsokkar sögunnar fundust við fornleifauppgröft á Norður-Englandi við rústir rómverska virkisins Vindolanda. Parið er saumað úr ullarefni og er frá annarri öld e. Kr. Ekki langt frá sokkunum fannst rómversk viðartafla, eins konar sendibréf, þar sem hermaður biður fyrir kveðju heim ásamt orðunum: „Sendið fleiri pör af sokkum.“ Bylting átti sér stað í sokkagerð árið 1589 þegar William Lee, enskur klerkur, fann upp prjónavélina. Með henni var hægt að prjóna sokka sex sinnum hraðar en í höndunum. Fer tvennum sögum af því hvers vegna Lee smíðaði vélina. Sumir segja að hann hafi viljað létta undir með ástkærri eiginkonu sinni sem þurfti að prjóna sokka til að drýgja heimilistekjurnar. Aðrir segja að hvati Lee hafi verið gremja. Hann hafi átt ástkonu sem hafði svo mikla unun af því að prjóna að hún hafði ekki tíma til að sinna honum. Lee vildi koma áhugamáli hennar fyrir kattarnef. Banvæn blaðra En hvers vegna klæðumst við sokkum? Jú, auðvitað til að halda á okkur hita. Það er þó ekki eina ástæðan. Í fótum okkar eru 250.000 svitakirtlar. Fætur geta svitnað allt að 250 millilítrum af vökva á dag en sokkar hjálpa til við að draga svitann í sig. Enn eru ástæðurnar þó ekki taldar. Calvin Coolidge var yngri sonur þrítugasta forseta Bandaríkjanna sem einnig hét Calvin Coolidge. Dag einn, sumarið 1924, hirti Calvin yngri, þá sextán ára, ekki um að klæða sig í sokka áður en hann hélt út í garð Hvíta hússins til að leika tennis. En sokkar verja fætur okkar undan núningi við skó. Ekki leið á löngu uns Calvin fékk blöðru undan öðrum skóm sínum. Þetta var fyrir tíma sýklalyfja. Sýking komst í blöðruna og dró meinið drenginn til dauða. Íslenskir sokkar í skotgröfum Árið 1915 gekk Gunnar Richardsson, nítján ára Íslendingur, í kanadíska herinn svo hann mætti berjast í fyrri heimsstyrjöldinni. Í bréfum til fjölskyldu sinnar heima á Íslandi lýsir Gunnar vígstöðvunum sem ógnvekjandi stað, fullum af „dauðum mönnum, hestum, múldýrum, brotnum vögnum, byssum, rifflum, og fleiru“. Verst þótti honum þó „regnið og forin“. „Skotgrafirnar eru upp fyrir hné í for og vatni, hvergi staður til að setjast eða leggjast. Forin er um allt, hvergi gras, allt landið tætt af sprengikúlum, stráð dauðra manna búkum.“ Gunnar fékk stundum senda pakka að heiman með alls kyns kræsingum og þörfum hlutum. Þakklátastur var Gunnar fyrir „þann besta hlut sem við gátum óskað, þurra sokka“. Hann sagði íslensku ullarsokkana miklu betri en sokkana sem herinn skaffaði. Vantar þig sokka? Sokkar. Máttur þeirra er mikill. Og enn geta sokkar bjargað mannslífum. Mottumars er árlegt árvekni- og fjáröflunarátak Krabbameinsfélagsins tileinkað baráttunni gegn krabbameini í körlum. Krabbameinsfélagið selur nú sérdeilis glæsilega sokka til styrktar baráttunni gegn krabbameini í blöðruhálskirtli. Þeir sem vilja leggja átakinu lið – eða eiga ekki lengur samstæða sokka – geta keypt sér par á slóðinni www.mottumars.is.
Skoðun Sorglegur uppgjafar doði varðandi áframhaldandi stríðin í dag Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Frá dulúð til daglegs lífs: Hvernig nýjasta gervigreindin vinnur með þér – og gerir þig klárari Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Stjórnun, hönnun og framkvæmd öryggisráðstafana í Reynisfjöru Magnús Rannver Rafnsson skrifar
Skoðun Ósýnilegur veruleiki – Alvarlegt ME og baráttan fyrir skilningi Helga Edwardsdóttir skrifar
Skoðun Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt? Sigríður Auðunsdóttir skrifar
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar