Lífs­ferill íþróttamannsins: Landsliðsmenn leika sér

Enda er krikket ekki partur af menningu okkar, á meðan það nálgast því að vera trúarbrögð á Indlandi þaðan sem Kohli kemur. Börn og fullorðnir hittast og spila krikket, horfa á krikket og tala misgáfulega um krikket allan daginn en það hafa flestir skoðun á einhverju sem tengist krikket á Indlandi.

Krikket er ekki bara lífstíll þar í landi heldur mikilvægur partur af lífinu sjálfu og menningunni sem mótar þjóðina. Í Dóminíska Lýðveldinu leika börn sér í hafnabolta og dreyma um að spila í MLB og í Suður Kóreu er nær ómögulegt að ná frama í atvinnulífinu án þess að kunna golf.

Hrært í öfluga súpu

Undanfarna tvo áratugi hafa sprottið upp glæsilegar knattspyrnuakademíur víða um Kína og Bandaríkin þar sem þjálfarar með reynslu úr stórliðum á Spáni, Hollandi og Englandi framkvæma skipulagðar æfingar eftir útpældri aðferðafræði.

Þar er allt til alls til að hræra upp í öfluga súpu. Dýrir þjálfarar, fullt af krökkum, nóg af peningum og góð aðstaða. En eitthvað hefur samt vantað upp á.

Foreldrar í Kína leggja mesta áherslu á að börn þeirra leggi hart að sér í skóla og í Bandaríkjunum eru fyrirmyndir knattspyrnukrakka oftar en ekki úr NFL eða NBA.

Þjóðarsálin skiptir máli

Staða íþróttarinnar í þjóðarsálinni getur skipt miklu máli upp á að til verði afreksfólk. Það hefur áhrif á áherslur yfirvalda. Hvert fjármagn og athygli beinist og hvaða minni verða partur af sameiginlegri sögu samfélagsins.

Í tíu ár starfaði ég samtals sem þjálfari og yfirþjálfari við knattspyrnudeild Breiðabliks. Rétt áður en ég yfirgaf félagið stýrði ég minni síðustu æfingu í Fífunni og var að ganga frá þegar ég sá hóp af 15-18 ára drengjum leika sér saman í fótbolta.

Ég hugsaði til þess að margir þeirra og aðrir félagar þeirra hefðu verið meira og minna að leika sér í fótbolta allan tímann sem ég hafði unnið þarna. Þannig að ég sagði þeim að ég yrði nú að fá að taka eina mynd af þeim til minningar um þá.

Þeir eru partur af hópi drengja sem spiluðu í yngri flokkum Breiðabliks og HK fæddir 1998-2004 þar sem 27 leikmenn hafa komist á atvinnumannasamning (þegar þetta er skrifað er 21 leikmaður enn erlendis).

Af hverju verða til gullnámur á Akranesi og í Kópavogi?

Þegar maður sýnir erlendum aðilum sem vinna í hæfileikamótun þessa tölu eiga þeir bágt með að trúa henni. Því þótt sumir komi heim er nógu erfitt að komast á samning í atvinnumennsku í vinsælustu íþrótt í heimi. Hvað veldur því að til verða gullnámur á borð við knattspyrnuna í Kópavogi og Akranesi sem skilaði einnig langt umfram stærð á sama tímabili?

Svarið er svo flókið að það er ómögulegt að benda á eina uppskrift. Það þarf nógu góða aðstöðu til að æfa, nógu góða þjálfara til að leiðbeina, nógu góð lið til að keppa við, nógu mikinn foreldrastuðning, næg tækifæri til að spila og nógu öflugt sviðsljós til að sjást.

Allir þessir leikmenn hafa sína einstöku sögu en eins og Kristoffer Henriksen hefur bent á með kenningum sínum um heildræna umhverfisnálgun í hæfileikamótun getur afreksfólk komið hvaðan sem er, en þegar margir koma frá sama stað er eitthvað í umhverfinu ákjósanlegt fyrir árangur.

Vinátta og leikgleði

En hvað þessa drengi varðar, og út af nálægðinni við þá, langar mig til að benda á þrjá vanmetna þætti þegar rætt er um hæfileikamótun. Vináttu, leikgleði og innri áhugahvöt.

Eins og kom fram í síðasta pistli getur kviknað eldur innra með ungum krökkum. Ef þau upplifa það að þau séu að ná framförum, að þau fái að stunda íþróttir með vinum sínum og að þau fái að stýra ferðinni sjálf (sjálfsákvörðunarkenningin).

Það sem þessir drengir hafa kennt mér er að vinátta og félagslegar tengingar hafa mikil áhrif á gleðina sem ungmenni fá úr íþróttum og svo innri áhugahvötina sem hvetur þau áfram. Þarna er klárt orsakasamband og það eru margar vel fjármagnaðar úrvalsakademíur erlendis sem skila ekki nærri því jafn miklu og Kópavogur og Akranes til afreksknattspyrnu.

Aðrar áherslur í Bandaríkjunum

Enda ekki furða þegar maður fær að stíga þar inn. Í bandarískri akademíu leitaði til mín 17 ára drengur sem sagðist vera farinn að hata fótbolta og langaði að hætta. Hann fengi sjaldan tíma til að hitta vini sína, kærustu og ekki einu sinni að fara á lokaball (prom).

Þjálfarinn sagði hann ekki hafa hausinn í þetta, kvaddi hann og hélt svo áfram að stýra liðinu sínu í tveimur tveggja tíma æfingum á dag, fimm daga vikunnar og leik um helgi. Allt of oft eru afreksumhverfi hönnuð út frá þörfum þjálfara og veruleika fullorðins afreksíþróttafólks en ekki barna og unglinga.

Leiðinlegar æfingar

Kollegi sem hefur undanfarin ár starfað við stórar enskar akademíur horfir á æfingar hjá 14-16 ára drengjum og spyr sjálfan sig „hvað höfum við gert þeim?“

Ofurskipulagðar drillur, reglulegar mælingar og mikil leiðsögn geta orðið leiðingjarnar fyrir fullorðið afreksfólk. Þær slökkva hins vegar elda í börnum og unglingum. Enda er lágt hlutfall uppalinna leikmanna í ensku úrvalsdeildinni slíkt að hægt er að velta því fyrir sér til hvers liðin þar eru með akademíur yfirhöfuð?

Finnst bara svo gaman í fótbolta

Aftur að myndinni sem ég tók af ungu drengjunum í Fífunni. Þar voru þeir að leika sér saman í litlu horni á meðan aðrir flokkar voru með æfingatíma. Þetta gerðu þeir lengi og ítrekað í mörg ár án þess að fullorðnir væru að segja þeim til. Þeir voru til í að stíga inn í æfingar ef þjálfarar báðu um það. Skipti þá engu máli hvort það væri með eldri, yngri eða stúlkum. Þeim fannst bara svo gaman í fótbolta að þeir voru ekki þarna til að æfa heldur byggðist sjálfsmynd þeirra á því að vera fótboltamenn.

Þeir mættu á meistaraflokksleiki og leiki vina sinna í öðrum flokkum eða félögum, þeir spiluðu knattspyrnuleiki í tölvunni og horfðu á beinar útsendingar í gríð og erg. Þeir voru að elta eldri drengi í félögum sínum og fyrirmyndir í landsliðinu og erlendum liðum. Þessi samvera og áhugi jók á eldinn í stað þess að slökkva hann.

Þættir sem skipta máli

Líklega er vandfundinn hópur sem hefur fengið jafn lítið af formlegum afreksæfingum, en meira af frjálsum leik, en þessi. Og svo 4-5 æfingar í viku undir stjórn þjálfara sem höfðu lítil tök á að skipta sér að þeim að öðru leiti en að gefa næga leiðsögn og hvatningu.

Nokkrum árum seinna var ég að kenna hópi ungra þjálfara hjá KSÍ á laugardagsmorgni og sýndi þeim myndina. Þá voru margir drengjanna þegar orðnir atvinnumenn erlendis eða leikmenn í efstu deild. Ég hvatti þjálfarana til að huga að þessum þáttum. Leikgleði, vináttu og frjálsum leik.

Seinna um daginn fórum við út í Fífuna til að sinna verklegri kennslu á námskeiðinu og hverjir ætli hafi verið þar seinni part á laugardegi nema stór hópur af þessum drengjum. Margir orðnir vel þekktir leikmenn en enn þá saman. Enn þá vinir að leika sér í fótbolta.

Höfundur er fagstjóri Afrekssviðs Menntaskólans í Kópavogi, doktorsnemi við sálfræðideild Háskólans í Reykjavík og kennir Afreksþjálfun og Hagnýta íþróttasálfræði við íþróttafræðideild HR.